६७ तेश्रो दिनको युद्ध

६७ तेश्रो दिनको युद्ध

रत्न मान डंगोल

तेश्रो दिनको बिहान भीष्मले आफ्नो सेनालाई चीलको आकारमा रचना ग-यो । आफैले फौज हाँके । त्यस बेला दुर्योधन र उनका फौजले पछाडिबाट टेवा दिए । पाइला पाइलामा यस्तो होसियारी गरेका थिए कि त्यस दिन उनिहरुमा दुरभाग्य हुन नसक्ने कौरबहरुलाई निश्चित थियो । पाण्डवहरुले पनि आफ्ना फौजलाई दक्षता पूर्बक मिलायो । धनन्जय र दृष्टद्युम्नले शत्रु पक्षको चिल आकारको फौज सित सामना गर्न धेरै प्रभावकारी हुने गरी फौजलाई अर्ध चन्द्राकारको रुप गर्ने अठोट गरे । अर्ध चन्द्राकारको दाहिने छेउमा भीम र बायाँ छेउमा अर्जुन खडा भएर आ-आफ्ना फौज हाँकेका थिए । युद्ध शुरु भयो । सबै किसिमका हतियारहरु चल्न थाले । रगतको धारा बग्यो । रथहरु, घोडाहरु, हाथीहरु एबं मानिसहरुले उडाएको धुलोले सूर्यलाई नदेखिने गरिदियो । धनन्जयको हमला शक्तिशालि थियो । तर शत्रु पक्ष डगेको थिएन । कौरबहरुले प्रतिशोध स्वरुप अर्जुनको अखडामा हमला गरे । गदाहरु, भालाहरु र अरु शस्त्रहरु मेघ गर्जेको बेला बिजुलि चम्के जस्तै चम्केर आकाशमा बर्सेका थिए । ठूलो समुहको सलहले जस्तै बाणहरुले अर्जुनको रथलाई ढाक्यो । तर अपूर्ब दक्षताले आफ्नो प्रसिद्ध धनुषबाट अटुट धारा गरी बर्साएको बाणहरुद्वारा रथको चारैतिरबाट ओइरिएको शस्त्रहरुको घेरालाई हटाइ दिए । आर्को तिर शकुनिले सत्यकि र अभिमन्युको बिरोधमा ठूलो फौज परिचालन गरेको थियो । सत्यकिको रथलाई चूर्ण पारि दिएको थियो । सत्यकिले अभिमन्युको रथ चढ्नु परेको थियो । दुबै जनाले एउटै रथबाट युद्ध गरेका थिए । तिनीहरु दुबैले मिलेर शकुनिको फौजलाई संहार गरेका थिए । द्रोण र भीष्म मिलेर धर्म पुत्रको फौजलाई आक्रमण गरे । द्रोणका अग्रसरलाई रोक्न नकुल र सहदेब दाजु संग मिल्न पुगे । भीम र उनका छोरा घटोट्कचले मिलेर दुर्योधनको सेनालाई हमला गरे । त्यस दिनको युद्धमा बाबु भन्दा छोरा बहादुरीमा उत्तम देखिएको थियो । भीमको बाण लागेर दुर्योधन रथ मै मुर्छा भएर लडे । राजकुमार असमर्थ भएको फौजले देखे भने तिनीहरु बिल्कुल हतोत्साह होला भन्ने डरले सारथिले छिटै रथलाई त्यस स्थान देखि पर लगे । तर त्यसरी रथ चलाएको देखेर पनि सेनाहरुमा ठूलो खलबलि भयो । भीमसेनले त्यसै मौकाको फायदा उठाएर अगुवा कौरब फौजमा हाहाकार मचाई दिए । द्रोण र भीष्मले कौरब सेना बिचलित भएको देखेर छिटै आएर तिनीहरुलाई सम्हाले । छरिएका फौजलाई वटुले । दुर्योधनले फेरी फौज हाँकेको देखा प-यो । दुर्योधनले पितामहलाई भने – "हाम्रो फौजलाई तितर बितर पारी बेइजति गरी भगाएको बेला तपाईँले कसरी हेरी बस्न सक्नु भएको ? तपाईँ पाण्डवहरुलाई धेरै माया दया गर्ने हुनु भएको छ जस्तो मलाई लागेको छ । मलाई शंका लागेको छ । 'म पाणडवहरुलाई माया गर्दछु; दृष्टद्युम्नको बाऊ र सत्यकि मेरा साथिहरु हुन् । मैले तिनीहरुलाई आक्रमण गरी मार्न सक्दिन' भनि खुलस्त गरी किन नभन्नु भएको ? (#॥हे दुर्योधन किन बिर्सेको हँ ?  सेना प्रमुख हुने बेला र कर्णको बिषयमा कुरा हुँदा भीष्मले पाण्डवहरुलाई मार्दिन भनेकै हो ॥)। तपाईँले सो कुरा स्पष्ट भन्नु पर्ने थियो । वास्तवमा तिनीहरु तपाईँको बराबरि नै होइन । यदि चाहनु भएको भए तिनीहरुलाई तपाईँले सजै संग मिति पु-याउन सक्नु हुन्छ । यदि तपाईँ र द्रोणले यस बिषयमा खुलष्ट वताउनु हुन्छ भने अहिले पनि राम्रै हुने छ ।" हार भएको बेइजति र पितामहले उनको पक्षमा नउभिएकोले दुर्योधनलाई त्यस्तो खल्लो वचन बोल्नु परेको थियो । तर भीष्मले केवल हाँसेर जवाफ दिए –" के तिमीलाई मैले निस्कपटको सल्लाह दिएको थिएन ? त्यस उपदेशलाई नमानेर तिमीले युद्ध गर्ने निर्णय लिएका थियौ । मैले युद्धलाई रोक्ने पूरा कोशिश गरेको थिएँ । अब युद्ध भएकोले मैले भए भरको शक्ति लगाएर तिम्रो लागि गर्नु पर्ने कर्तब्य पालन गरिरहेको छु । (#॥ झूठ बोल्दै छौ॥)। म बृद्ध मानिस हुँ मैले गर्न सके सम्म गरिरहेको छु ।"(#॥ हे भीष्म  निर्दोष सैनिकहरुलाई किन संहार गरेको ? ॥)॥। आफ्नो कुरा भनेर पितामहले फेरी कार्य संचालन गरे ।" (॥#मूर्ख, निर्दई, अधर्मी, विश्वास घाती भीष्म ) मध्यान्ह सम्मको युद्धको हालत यति राम्रो भएको थियो कि खुशि भएका पाण्डवहरु अलि बेहोशि भएका थिए । भीष्मले फेरि उनिहरु माथि हमला गर्ला भनेर चिताएका थिए । तर दुर्योधनको खल्लो वचनले घोचेकोले पितामहले सांघातिक आगो जस्तो भएर रण क्षेत्रमा प्रचण्ड भएर आए । उनले फौज बढाएर पाण्डव सेना माथि सबै भन्दा कडा हमाल गरे । पाण्डवहरुले बिचार ग-यो कि भीष्म धिरै जनाको संख्या भएर बिभिन्न ठाउँहरुमा भिषण युद्ध गर्न लागे । उनिसित सामना गर्न आएकाहरु सबै आगोमा होमिएर किराहरु भष्म भए जस्तै भष्म भए । पूरा पाण्डव सेना बिचलित भएर तितर बितर भए । बासुदेब, अर्जुन र शिखण्डि तिनै जनाले सबैलाई सम्हाल्न खोजे तर सकेनन् । कृष्णले भने – "धनन्जय, अहिले संकटको बेला आएको छ । भीष्म, द्रोण र अरु सबै मित्र भनाउँदाहरु सबै तिम्रा शत्रुहरु हुन, तिम्रो बिक्षमा युद्ध गर्न आएका छन् । उनिहरुलाई युद्धमा मार्नु पर्ने कुरा तिम्रो कर्तब्य हो भनेर नबिर्सनु र निर्णयमा पक्का होउ । निश्चित गर । सो कार्य गर्ने तिमीले प्रण गरेका थियौ । अब सो कुरा पूरा गर्ने बेला आइपुगेको छ । अन्यथा हामीले हाम्रो सेनालाई बिनासित्तिमा गुमाउनु पर्ने छ । अब तिमीले पितामहलाई आक्रमण गर ।" अर्जुनले भने - "उसो भए रथ बढाउनुस्"। धनन्जयको रथलाई कृष्णले भीष्म तिर बढाएर लगे । पितामहले बाणै बाणले आफ्नो रथलाई ढाकेर अर्जुनलाई स्वागत गरे । तर अर्जुनले तीन बाण हानि पितामहको धनुष तोडि दियो । पितामहले अर्को धनुष उठायो । त्यस्लाई पनि अर्जुनले त्यहि गति पारि दियो । धनुर्बिद्यामा अर्जुनको कुशलता देखेर पितामहको मन खुशि भयो । (#॥ हे भीष्म जब मार्नु नै छैन भने लडाईँको ढोँग किन गर्छौ ?॥)। पितामहले अर्को धनुष लिँदै "स्यावास ! बीर लडाकु" भन्दै तालि बजाएर प्रशंसा गरे । र, अर्जुनको रथमा बाण हाने । (#॥रथमा किन?॥)॥ अर्जुनले त्यस आक्रमणलाई खपेर बसेकोमा कृष्णलाई मन परेन । पितामहको धनुषले भयंकर नाश गरिरहेको थियो । तर अर्जुनको हात राम्ररि चलेको थिएन । किन भने पितामहसंग युद्ध गर्ने उनको मन नै थिएन । आफ्नो महान पितामह प्रति उनको ठूलो मर्यादा थियो । कृष्णले बिचार ग-यो –'यदि अर्जुनले गर्न लागे भने अघिबाटै नराम्रोसित निरउत्साह भै सकेका फौज जम्मै नाश भएर सबै गुम्ने छ ।' कृष्णले रथलाई दक्षता पूर्बक मिलाई राखेको थियो । त्यसो गर्दा पनि उनि र अर्जुनलाई धेरै पटक भीष्मको  बाणहरुले लागि सकेको थियो ।

जनार्दनको रीस बढ्यो । उनले भन्यो –" अब म सहन सक्दिन अर्जुन । यदि तिमीले मार्दैनौ भने भीष्मलाई मैले नै मार्छु ।" रथको लगाम छाडेर 'सुदर्शन चक्र' लिएर रथबाट हाम्फालि भीष्मतिर बढे । (#॥हे कृष्ण ! भीष्मलाई कृष्णले कसरि मार्ने ? साँचै भन्ने हो भने तिमीले त मार्न पाउँदैनौ । भीष्मको दोष के ? ॥)। यसमा भीष्म विचलित भएको थिएन । बरु उनको अनुहार अत्यधिक उज्वल भए । उनले भन्यो - "ओ कमल नयनि, आउआउ, म तिमीलाइ प्रणाम गर्दछु । ओ माधव, विश्वका मालिक भएका तिमी मेरो लागि ओर्लि आएका छौ । तिनै लोकमा मेरो गौरब हुनेछ । मलाई वरदान देउ । तिम्रो हातले मेरो प्राण लिएर मलाई मोक्ष गर ।" अर्जुनले यो देखेर दु:खित भए । उनि हाम्फालेर कृष्णको पछि पछि दगुरेर गए । बल्ल तल्ल भेट्टाएर कृष्णलाई फर्कन आग्रह गरे । "म देखि नरिसाउनुस् । यसो नगर्नुस् । म बिमुख नहुने वचन दिन्छु" भनि उनले कृष्णलाई फर्कन मनाए । अर्जुनको रथको लगाम फेरि कृष्णको हातमा प-यो । अर्जुनले कौरब सेना माथि भयंकर हमला गरे । हजारौँलाई मारे । तेस्रो दिनको साँझ तिर कौरबहरुले ठूलो हार मानेको थियो । तिनीहरु चिराग / मसाल बालेर आफ्नो शिबिर तिर फर्केको बेला आपसमा भन्न लागे –"अर्जुनको जोडा को हुन सक्छ ? उनको विजय हुनुमा कुनै अनौठो छैन ।" त्यस दिन अर्जुनको पराक्रम अद्वितीय भएको थियो । (#॥ तै पनि भीष्मको बराबरी हुनै सक्तैन ॥).

क्रमश:

७४ दसौँ दिनको युद्ध - भीष्मको अन्त्य

(एबं रुपले युद्ध चल्दै गयो अब एकै चोटी १०औँ दिनको युद्धमा पुगौँ, युद्ध नै गर्न नसक्ने गरी भीष्मलाई कसरी सुताईयो)

रत्न मान डंगोल