Post 55 ५५ सियोको टुप्पो जति पनि जग्गा नदिने (NOT A NEEDLE-POINT OF TERRITORY)
रत्नमान डंगोल
सञ्जयलाई पाण्डवहरुकाहँ पठाए पछि धृतराष्ट्र चिन्ता ग्रस्त
भएर त्यस दिन रात भरी एक क्षण पनि सुत्न सकेन । उनले बिदुरलाई बोलाउन पठाए । रात
भरी उनि सित कुरा गरेर बिताए । बिदुरले भनेको थियो – “पाण्डवहरुलाई तिनीहरुको आधा
राज्य फिर्ता दिनु सबभन्दा भलो हुने उपाय हो ।(#॥किन ? केही आधार ? डर र धम्की ?)॥
पाण्डवहरुको पक्षमा किन छौ ?)॥ यसैले मात्र दुबै पक्षको भलो हुन सक्छ । पण्डवहरु र
तपाईँका छोराहरुलाई समान ब्यबहार गर्नुस् । यहि काम नै ठिक र बुद्धिमानि हुने छ ।”
यस बारे बिदुरले धेरै लम्बा चौडा कुरा गरेका थिए । भोलि पल्ट युधिष्ठिर बसेको ठाउँ
उपप्लब्यबाट सञ्जय बिहानै हस्तिनापुर फर्केर आइपुगे । लगत्तै युधिष्ठिरको सभामा
भएको पूर्ण बिवरण धृतराष्ट्रलाई बताएको थियो । “कृष्ण र मैले दुर्योधन र उनका
मानिसहरुलाई जरै देखि उखेलेर नाश गर्न लागि रहेको छु । यो नभुल्नु युद्धको
ध्याउनामा गान्धिव छ । मैले गान्धिव धनुषको तान नचढाए पनि यस्को ध्वनि गुञ्जिरहेको
छ । मेरो बाणको ठोक्रामा बाणहरु कहिले कहिले भन्दै असन्तोष भएर छटपटाई रहेका छन् ।
सञ्जय, अनिष्ट ग्रह दशाले मूर्ख दुर्योधनलाई कृष्ण र म सित युद्ध गराउने छ । इन्द्र र देवताहरुले पनि हामी
दुबैको संयुक्त शक्तिलाई पराजय गर्न सक्तैन ।” भनि अर्जुनले भनेका यी कुराहरु अरुलाई
भन्दा पनि बिशेष गरी दुर्योधनलाई थाहा हुनु पर्छ भनेका थिए । (#॥तिम्रो आफ्नै
शक्ति केही छैन, सबै अरुको निगाहबाट पाएका थियौ । त्यस्तै तौर तरिकाले आफ्नो गल्ति
र गरेको मूर्खतालाई मानेर जेष्ठ पिता धृतराष्ट्रसंग कुरा गरेको भए ? रीस, इबी र
प्रतिशोधको भावनाले प्रेरित धम्किले के पाउने ? तिमीहरुले सबै कुरा पाइसकेका नै
थियौ – आफ्नै मुर्खताले सबै गुमाऔ – दुर्योधनमा सो क्रूर भावना पनि तिमीहरु कै
कारणले उब्जेको हैन र ? तिमीहरु न पाण्डुबाट भएका सन्ताहरु हौ, सबैको बाबु पनि
एउटै होइन । कुरु बंशका नै होइनौ । आफ्नो बंश नै न भएका नाजायज, अनि पुर्ख्यौलि
सम्पतिमा कसरी हक जमाउने ? ॥).। अर्जुन र
कृष्णको संयुक्त शक्तिलाई बिरोध नगर्न भीष्मले धृतराष्ट्रलाई सल्लाह दिए । (#॥खै
कस्ले चुनौति दिए ? धम्कि त पाण्डवहरुबाट नै आएको हैन र ?॥).। “पाण्डवहरुलाई
मार्ने छु भन्दै शेखि गर्दै हिँडेका कर्ण त पाण्डवहरुको सोह्र खण्डको एक खण्ड पनि
छैन । तिम्रा छोराहरु उनको कुरा सुनेर नाश हुन लागि रहेका छन् । बिराटको देशमा
तिम्रो छोराहरुको आक्रमणलाई हराई उनको घमण्ड तोडेको बेला कर्णले के गर्न सक्यो ?
(#तिमी र द्रोणले गद्दारी गरेनौ र ? तिमीले त अझ बेहोश भएको बहाना पनि ग-यौ,
अर्जुनको त्यस बाण तिमी प्रति प्रभाव हीन होइन र ?॥).। तिम्रा छोराहरुलाई
गन्धर्बहरुले बन्दि बनाएको बेला त्यस अजित भनिएका कर्ण कहाँ गएर लुके ? त्यस
गन्धर्बहरुलाई धपाउने अर्जुन थिएन र ?” – यसरी भीष्मले कर्णलाई छेड हानी
कौरबहरुलाई सम्झाएका थिए । (#अकस्मात हमला गरेको कुरा तिमीलाई थाहा छ । तयारी गरेर
फेरी आउनु भन्दा अगाडी दुर्योधनलाई बन्दी बनाई सकेको थियो र कर्ण आउनु बन्दा अगाडि
अर्जुन पुगे । यस घटनाले लडाकु सदैब तयार र चनाखो हुनु पर्छ भन्ने कुरा सिकाउँ छ ।
यसमा कर्ण दोषी भएर पनि दोष दुर्योधनको असक्षमतालाई दिनु पर्छ ।॥).। धृतराष्ट्रले
भने – “परिवारका थकालीले भनेका कुरा मान्नु उचित हो । शान्ति खोज्नु सबभन्दा
राम्रो हो । बुद्धिमान मानिसहरुल सबैले यसै भन्छन् । मलाई पनि थाहा छ । तर मैले के
गर्न सक्ने ? मैले जति सुकै जोर गरेर भने पनि यी मुर्खहरु आफ्नै बाटो लाग्न मात्र
खोज्छन् ।” (#निर्णायक तिमी हौ । डर के को ? केही छैन । छोराहरुको आडमा तिमीले पनि
दिन नचाहेको मात्र हो । राजा तिमी, निर्णायक तिमी हौ । फिर्ता त तिमीले पहिला नै
दिइसकेका थिएनौ र ? भित्रि मनमा तिमीलाई पनि छ कि युद्धमा तिमीहरु हार्दैनौ, तर
भीष्म र द्रोण धोके बाज हुन भन्ने कुरा तिमीहरुलाई थाहा नभएको कुरा । अशान्तिको
कुरा त पाण्डवहरुले पो ल्यायो – उनिहरुलाई सम्झाउन भीष्म किन पाण्डवहरु कहाँ नगएको
?॥).। सबै कुरा सुने पछि दुर्योधन उभिएर भने – “पिताश्री, दु:ख नमान्नुस् । हाम्रो
वचावट बारे शंका नगर्नुस, नडराउनुस् । हामी कति बलिया छौँ भन्ने कुरा हामीलाई थाहा
छ । हाम्रो जीत हुने पक्का छ । युधिष्ठिरलाई पनि थाहा छ । किन भने राज्यको आशा
त्यागेर उनले अब सिर्फ पाँचवटा गाऊँ मात्र मागेका छन् । (#॥पाए पछि दाउ के छ, के
छ॥)। हाम्रो एघार डिभिजन फौज देखेर उनि यसै डराई सकेको कुरा स्पष्ट छ ।
पाण्डवहरुले हाम्रो एघार डिभिजन फौज सित कसरी सामना गर्ने ? तपाईँ किन हाम्रो विजय
बारे शंका गर्नु हुन्छ ?” भनि दुर्योधनले आफ्ना बाबुलाई सम्झाउन खोजेका थिए ।
(#॥अझ भीष्म र द्रोणको नाम लिएनौ – यहि त कम जोरि भयो, चापलुसी र चाकडिको भाषा
सिकेनौ ॥).।
धृतराष्ट्रले भने – “मेरो प्यारो पुत्र, युद्धमा नलाग । आधा
राज्यमा सन्तोष भएर बस । आधा राज्यमा
राम्ररी सासन चलाएर बसे भने हामीलाई प्रसस्त हुन्छ ।” दुर्यधनले यो कुरा कति पनि
खप्न सकेन । “पाण्डवहरुले सियोको टुप्पो जति पनि राज्य पाउने छैन” भनि चिच्याई
बैठक छोडेर गएका थिए । त्यस गञ्जागोल मै सभा भंग भयो ।
त्यति बेला पाण्डवहरु आफु आफुमा के कुरा गरी
रहेका थिए भन्ने तिर लागौँ । सञ्जयले उपप्लव्य छाडेर फर्के पछि युधिष्ठिरले
कृष्णलाई भने – “बासुदेब, सञ्जय धृतराष्ट्रको विश्वासका पात्र हुन । उनको कुराबाट
धृतराष्ट्रको मनको कुरा हामीलाई थाहा हुन्छ । धृतराष्ट्रले हामीलाई केही नदिई चुप
चाप बस्ने गरी शान्ति चाहेको छ । सञ्जयको कुरा सुन्दा मेरो सोझो मनले पहिले मलाई खुशिलागेको
थियो । तर मेरो हर्ष आधार हिन भएको स्पष्ट भयो । त्यस बेला उनले मध्यस्त भै
शान्तिका कुरा गरे, तर हाम्रो न्याय पूर्ण अधिकार (#॥कसरी भयो ?॥) इन्कार गरे पनि
उनको सन्देश टुंग्याइ भनेको कुराहरुले हाम्रो भद्रताको सह्राना गरेको जस्तो
देखिएको थियो । धृतराष्ट्रले हामीहरु उपर भद्र ब्यबहार गरी रहेको छैन । भयंकर
संकटको अवस्था नजिक आई रहेको छ । हाम्रो
रक्षा गर्ने तिमी बाहेक अरु कोहि छैन । (#॥तिमीहरुलाई कस्ले के गरेका छन् र, रक्षा
गर्न प-यो ? तिमीहरु आफै सक्षम छँदै छौ । तिमीहरुले दु:ख नदेउ, भाँड भैलो नमचाउ न,
शान्ति भै हाल्छ नि । के को आधारमा राज्य खोज्दै छौ, त्यो पनि डर र धम्किको आधारमा
आफुले गरेको बेठिक कुरालाई शक्तिको आडमा ठीक भनाउन खोजिरहेका छौ । धर्म र शान्ति
कुरा गर्छौ भने चुप चाप जेठा बालाई सेवा गरेर, मन जितेर हस्तिनापुरलाई अझ बढी
वैभवशालि बनाउ न । प्रेम र शान्तिको सन्देश फैलाउ न । आफुबाट भएको गल्तिलाई किन
स्वीकार्दैनौ ? शक्तिको आडमा उल्टो खेड्नेहरुको पछि किन लाग्छौ ? सबैले सबैको
प्रभुत्व स्वीकार्नै पर्छ भन्ने छ र ? कोही कतै तिर, कोही कतै तिर लाग्छन् ।
महाभारतको कथा अनुसार खलनायक पात्र कृष्णलाई दुर्योधनले नमाने जस्तै अरु धेरैले मान्दैन
। ॥)। पाँच वटा मात्र गाँउहरु पाए हामीले चित्त बुझाउँ थियौँ । दुष्ट कौरबहरुले
त्यो पनि स्वीकार्ने छैन । (॥माग्ने तरिका नमिले पछि ? मागेर पनि नमाग्ने भन्छौ ! –
धर्मका ठकेदार ठानेका हैनौ र ? । ॥)। सो माग अनुसार कार्यान्वयन भएन भने हामीले
कसरी सहेर बस्ने ? (॥शान्ति!॥)। यस संकटमा हामीलाई सल्लाह दिन सक्ने तिमी मात्र छौ
। (#॥गन्धर्बहरुबाट दुर्योधनलाई बचाउने बुद्धि कता गयो ? । ॥)। हामीले के गर्नु
पर्ने भनी थाहा पाउने र हामीलाई राजनिति धर्मको शिक्षा दिने तिमी बाहेक कोही छेन”
(#॥जादुको तलाउको उत्तरहरु खै त ? स्वार्थी बिचारलाई टेवा पु-याउनेहरुको पछि लागेर
शान्ति हुन्छ ? ।॥)।
कृष्णले भने –
“तिमीहरु दुबैको लागि कल्याण हुने कामको लागि मैले हस्तिनापुर जाने निश्चय गरेको
छु । म हस्तिनापुर गएर बिनायुद्ध तिमीहरुको हक अधिकार दिलाउन खोज्ने छु । यदि म
गएको कार्य सफल भयो भने संसार कै लागि कल्याण हुने छ । (॥#नत्र संसार दुबे दुबोस,
आफ्नो डम्फु बजाएर नै छाडछु । हे खलनायक, तिमी अर्काको पारिवारिक कुरामा किन नुन
छर्कन्छौ ? बलेको आगोमा पेट्रोल किन खन्याउँछौ ? शान्तिको कुरा नगरि कन हकै नभएको
कुराको माग धम्कि र डरको आधारमा किन गर्छौ ? .॥ दुर्योधनले मारि दिन्छु, बस्नै
दिन्न त तिमीहरुले जस्तै धम्कि त दिएको छैन डर त देखाएको छैन । धृतराष्ट्रले पनि त
स्वागत नै गरेको छ; उ चाहन्छ पाण्डवहरुले उसलाई जेठा बाबुलाई गर्नु पर्ने जस्तो
ब्यबहार गरोस् र समयले फरि आवस्यकता अनुसारको
ब्यवस्था मिलाउने छ । ॥)।
(॥#जानु
पर्ने त युधिष्ठिर / पाण्डवहरु सबै हो – आफ्नो जेठा बाबु कहाँ॥)। युधिष्ठिरले
भन्यो –“कृष्ण, कृपया नजाउ । अब शत्रुहरुको दरबारमा तिमी जानु के फायदा ? त्यो
बिपरित बुद्धिका दुर्योधनले आफ्नो मुर्ख्याईँ मै अडिरहने छ । हेलचक्रयाईँका ती
मानिसहरु कहाँ माझमा तीं जाने भनेको हामी मन पराउँदेननौँ । हामीले तिमीलाई खतरामा
पार्न दिन सक्दैनौँ । किनभने, कौरबहरु केही नगरी चुपलागेर बस्ने खालका होइन ।”
(#॥शत्रुता त तिमीहरुले जगायौ, मित्रताको भावनामा जाउ न; तिमीहरु नाताले त पराया
हौ, कुरु बंशका नै होइनौ ॥)। कृष्णले जवाफ दियो – “धर्म पुत्र, दुर्योधन कति दुष्ट
छ भन्ने मलाई थाहा छ । (॥#तिमी जति त होइन ॥). तै पनि युद्ध रोक्ने संभब्यताको
कार्य नगरेको भनि लोकले मलाई दोषारोपन गर्न नपाउने गर्नलाई सुलहको सबै प्रयास
हामीले गर्नु पर्छ । हामीले कुनै पनि कसर छुटाउनु हुँदैन । हाम्रो प्रयास सिद्ध
हुने आशा कम हुने भए पनि केही छैन । मेरो वचावटको बारेमा डर नमान । यदि कौरबहरुले
सुलहको दूत भै गएका मालई शारीरिक खतराको धम।की देखायो भने मैले तिनीहरुलाई भष्म
गरी दिने छु ।” (#॥ तिमीहरुले जस्तो तरिकाले अरु कोही तिमीहरु कहाँ आयो भने पनि
तिमीहरु नै मान्दैनौ – जस्तो जराशन्ध, कंश, शिशुपाल । आफ्नो अधिकार बाहिरको
कुरालाई लिएर किन निहु खोज्दै छौ ? तिमी वा अरुलाई टाउको दुखाउनाको कारण ? ना जायज
वा बेठिक कुरालाई ठिक भनोस भन्ने चाहन्छौ ॥ सर्ब शक्तिमान भएकोमा घमण्ड र अहंकार
नभए अरु के हो ?)।. युधिष्ठिरले भन्यो –“तिंमी
सर्बज्ञ छौ । तिमीलाई हाम्रो र उनीहरुको मन थाहा छ । कुरा बुझाएर मनाउने कुरामा
तिमी बाहेक अरु कोही छैन ।” (#॥यही तौर तरिकामा गएर तिमी आफै किन कुरा गर्देनौ ? जाँदेनौ,
किन भने तिमीहरुले कौरबहरुलाई सिध्याउने चाहे अनुसारको मौका पाएका छौ ।॥)।.
कृष्णले भने –“हो, मलाई तिमीहरु दुबैको कुरा थाहा छ । तिम्रो मन सदा धर्म कार्यमा
लागेको छ । (#चापलुसी, चाकडी गरेर आफ्नो स्वार्थ सिद्ध गर्नेमा मात्र हो ॥)।.
कौरबहरुको मन सदा वैमनश्यता, डाह र शत्रुतामा ढलेको छ । (#॥अवान्छनीय तत्वले गरेको
हस्तक्षेपलाई प्रतिकार गर्नेलाई त्यसो भन्न पाइन्छ ?॥)।।. तिम्रो लागि केही न केही
होस, तिमीलाई पनि युद्ध नगर्ने बार्ता तिमीलाई मन परेको छ । त्यसको लागि केही
परिणाम निकाल्न मैले सकेको प्रयास गर्ने छु । लक्षण खराब छ । युद्धको संकेट गरेको
छ । (#॥बधाई छ । आफ्नो स्वार्थ सिद्ध हुने भयो .॥)। त्यसो भए पनि सुलहको प्रयत्न
गर्नु हाम्रो कर्तब्य हुन आउँछ ।” यति
भनेर पाण्डवहरु सित बिदा भै कृष्ण हस्तिनापुर तिर गए ।
क्रमश:
POST 56 ५६ कृष्णको सन्देश (KRISHNA’S
MISSION)
