post 3 भीष्मको प्रतिज्ञा

 

३. भीष्मको प्रतिज्ञा

रत्नमान डंगोल

 

          दिलै देखि खुशि भएर अति चहकिलो जवान त्यस राजकुमार देबब्रतलाई आफ्नो राज्यमा ल्याई मुख्य उत्तराधिकारी बनाई युबराजधिराजको अभिषेक गरी दिए । चार बर्ष बित्यो । एक दिन राजा यमुना नदीको किनारमा टहली रहेको बेला अति मीठो बास्नाको मन्द हवा आयो । राजाले त्यस बास्नाको तलासी गरे । एउटी देबी जस्तै देखिएकी मोहनी रुपकी कन्याबाट त्यो बास्ना आएको भन्ने पत्ता लगाए । उनको शरीरबाट सुबास्ना आउने गरी उनलाई एउटा ऋषीले वरदान दिएका थिए । त्यही बासना जंगल भरी ब्याप्त भैरहेको थियो । गंगा देबीले छोडेर गए देखि राजाले ईन्द्रिय-निग्रह गरी बसेका थिए । तर त्यस सुन्दरी कन्याको दृष्यले उनको संयमलाई भंग गरी दियो । उनलाई आफ्नो पत्नी बनाउने अति प्रबल आकांक्षा राजामा जगाई दियो । कन्याले भन्यो – “म माझीका राजाकी छोरी हुँ । बुबा संग सोधेर उनको सहमति लिनुहोस् ।” तिनको आवाज तिनको स्वरुप जस्तै मीठो थियो । उनका बाबु अति चलाख मान्छे थिए । उनले भने – “महाराज, अरु कन्याको जस्तै यस कन्याको पनि कुनै न कुनै केटा संग बिबहा हुनु पर्ने निश्चित छ । वास्तबमा उनको लागि तिमी सुयोग्य छौ । तै पनि तिमीले उनको ग्रहण गर्नु भन्दा अघि मलाई एउटा वचन दिनु पर्छ ।” राजा सन्तनुले भने – ‘उचित वचन छ भने म दिने छु ।’ माझीको नायकले भने – “यस कन्याबाट जन्मेको बालक तिमी पछिको राजा हुनु पर्दछ ।” प्रेमको जोशले लट्ठ भएता पनि राजाले त्यो वचन दिन सकेन । किन भने, युबराजको अभिषेक गरी सकेका गंगाको छोरा देबता जस्ता देबेन्द्र देबब्रतलाई छोड्नु पर्ने हुन आयो । यो त शरम नमानि चुकाउनु पर्ने मूल्य थियो । त्यसैले राजा निरास भएर हस्तिनापुर फर्के । यो कुरा कसैलाई थाहा नदिई राजाले चुपचाप भै दिन बिताई बसे । एक दिन देबब्रतले आफ्ना पितासंग सोधे- “पिताजी, मनले चिताएको सबै कुरा हजुरको छँदै छ । किन यसरी पीर मानेर बस्नु भएको ? कुनै गुप्त कारणले पिरली राखेको जस्तो गरी किन बस्नु भएको?” । राजाले भने – “तिमीले भनेको कुरा साँचो हो । म साँच्चिनै मानसिक चिन्ता र पीरले दुखित छु । तिमी मेरो एक्लो छोरा हौ, सैनिक बिद्याले भरिपूर्ण भएका छौ । संसारमा जीवनको केही ठेकान छैन । र, युद्धहरु त निश्चीत हुन्छन् । यदि कुनै प्रकारको दुर्भाग्य तिमीमा पर्न आयो भने हाम्रो कुल ध्वस्त हुने छ । वास्तवमा तिमी सयौँ छोराहरु समान छौ । तैपनि शस्त्र बिज्ञहरुले भनेका छन् कि यस क्षणभंगुर जगतमा एउटा मात्र छोरा हुनु छोरै नभएको बराबर हो । हाम्रो परिवारको स्थायित्व एउटा ब्यक्तिको भरमा हुनु उचित छैन । सर्बोपरि मेरो अभिलाषा हाम्रो परिवारको स्थिरता हो । मेरो मानसिक चिन्ताको कारण यहि हो ।” बाबुले आफ्ना छोरालाई सबै ब्यहोरा स्पष्ट भन्न लाज मानेर छलछामका कुरा मात्र गरेका थिए । आफ्ना बाबुको मानसिक चिन्ताको कारण अबश्य कुनै गोप्य कुरा हुनु पर्छ भनेर बुद्धिमान देबब्रतले महसूस गरे । उनले राजाको सारथीसंग पूछताछ गर्दा यमुनाको तटमा माझिनी कन्यासंग भेटघाट भएको कुरा उनलाई थाहा भयो । उनि माझीका नायक कहाँ गए र आफ्नो पिताजीको लागी उनको छोरी कन्यादान गर्नको लागि माझी नायकसंग मागे । त्यस माझी आदरणीय  थियो । उनले भने – “मेरो छोरी राजाको रानी हुन लायक कि छे, तर उस्को छोरो राजा हुन पाउने छैन । उत्तराधिकारी भै तिम्रो अभिषेक भै सकेको छ । तिम्रो बाबु पछि तिमी स्वत: राजा बन्ने छौ । अवरोध यहि छ ।” देबब्रतले जवाफ दिए – ‘म वचन दिन्छु कि यस कन्याबाट जन्मेको छोरा अवश्य राजा हुने छ र उनको लागि उत्तराधिकारीको मेरो हक म त्याग गर्दछु ।’ अनि त्यसैको लागि उनले प्रण पनि गरे । माझीका नायकले भने – “भरत बंशका श्रेष्ठ, आज सम्म कसैले नगरेको प्रण तिमीले गरेका छौ । तिमी साँच्चिकै बीर हौ । तिमी आफैले मेरी छोरीलाई राजा कहाँ लगि दिन सक्छौ । अझ पनि कन्याको बाउको हैसियतले म जे भन्दछु ध्यान दिएर सुन । तिमीले तिम्रो वचन पालना गर्ने कुरामा मलाई केही शंका छैन, तर तिमीबाट जन्मेका सन्तानहरुले पनि आफ्नो जन्म सिध्द हक त्याग गर्नेछ भन्ने कुरामा मैले कसरी आशा लिन सक्छु ? । तिम्रा छोराहरु तिमी जस्तै वलबान बीर हुने स्वभाविक छ, र तिनीहरुले बलजफत गरी राज्य लिन खोज्यो भने थाम्न मुश्किल पर्ने छ । यही शंकाले मलाई पीर लागेको छ ।” जब केटीको बाबुले गरेको अपूर्ब प्रश्न सुने तब राजाका आकाँक्षा पूरा गर्न तत्पर भएका देबब्रतले सर्बोतम त्यागको घोषणा गरे । उस्ले केटीको पिताको अगाडि दुबै हात उठाएर प्रतिज्ञा गरे – “मैले कदापि बिबाह गर्ने छैन र म अटुट ब्रह्मचार्यको जीवन पालन गर्ने छु ।” उनले यस त्यागको उच्चारण गर्ने बित्तिकै स्वर्गका देबताहरुले ‘भीष्म भीष्म’ भन्ने ध्वनि गरी उनका शिरमा फुलहरु बर्षाए । अति टूलो प्रतिज्ञा गरी जस्ले यस्को पालना गर्दछ त्यसलाई “भीष्म” भन्दथे । त्यसै बेला देखि देबब्रतको अर्को नाम “भीष्म” भएको थियो । अनि गंगा पुत्र देबब्रतले त्यस कन्या सत्यवतीलाई आफ्ना बाबु कहाँ लगी दिए । सत्यबतीबाट राजा सन्तनुको चित्रांगत र बिचित्रबीर दुईजना छोराहरु जन्मे । सन्तनु पछि चित्रांगत र त्यस पछि बिचित्रबीर राजा भए । बिचित्र बीरको अम्बिका र अम्बालिका दुईजना रानीहरुबाट धृतराष्ट्र र पाण्डु दुईजना छोराहरु जन्मे । धृतराष्ट्रका सयजना छोराहरु भए, जसलाई कौरब र पाण्डुका स्वास्नीहरु कुन्ती र मादरीले अरु नाथो पोईहरुबाट जन्माएका पाँचजना छोराहरुलाई पाण्डव भन्दथे । कुरु क्षेत्रको युध्दसम्म परिबारको थकाली भएर सबैको सम्मानित भै भीष्म धेरै समय सम्म जीवित रहे ।

                                                               

अगाडि पढ्नु भन्दा पहिले परिबारको मुख्य शाखाहरु बारे थाहापाउनुस्

 

सन्तनु – गंगाबाट भीष्म;  सत्यवतीबाट - १(बिबाह अगाडि कोहि दैबसंगबाट ब्यास) र २. राजा सन्तनुबाट  चित्रांगत र बिचित्रबीर(नपुंसक) (भन्दा पहिले पर पुरुषबाट ब्यास) । बिचित्रबीर नपुंसक भएकोले सत्यवतीले ब्यासलाई बोलाएर ब्यासको मार्फत –आँखा चिम्लेकिले पत्नी अम्बिकाबाट  अन्धो धृतराष्ट्र, पत्नी मुर्दा जस्तै भएकिले अम्बालिकाबाट कमजोर पाण्डु र चाकर्नीबाट बिदुर (यमराज) (बिचित्रबीर नपुंसक भएकोले सत्यवतीको योजना अनुरुप पहिलो पुत्र बास्तविक बाबु ब्यास॥) । धृतराष्ट्र- गान्धारीबाट कौरबहरु,  पाण्डु – (क) कुन्तीको बिबाह अगाडि सूर्यबाट कर्ण र पाण्डुसंग बिबाह पछि १. यमराज बाट युधिष्ठिर २. पवनबाट भीम ३. इन्द्रबाट अर्जुन र  (ख) मादरीबाट नकुल र सहदेब (तर बाबु को ? गोप्य .... ) । अत: पाण्डवहरु कुरु बंशका नै होइनन् । कोहि पनि सन्तनु बंशका होइनन् भने, पाण्डवहरु ब्यास बंशका नै होइनन् । यो महाभारतको कथाले चापलुसि, चाकडी र शक्ति भएमा सत्यलाई झूठो र ठिकलाई बेठिक गर्न सकिन्छ भन्नेकुराको पुष्टि गर्दछ । भीष्म र द्रोणले बेइमानी नगरेको भए युधिष्ठिर (कौरबहरु)को हार हुँदैन थियो भने कृष्णले जाल झेल, छल कपट गरेर मात्र पाण्डवहरुले महाभारत जिते । दुर्योधनले जस्तो हका हकि चुनौति कसैले पनि गर्न सकेन, हक दैया नभएकालाई दिन्न भनेका थिए ।

 

क्रमश: 4 अमबा र भीष्म

रत्नमान डंगोल